
Tajna informacja dotycząca sytuacji spoleczno-politycznej w środowisku naukowym po wprowadzeniu stanu wojennego – 1982 luty 20, Warszawa
Informacja
dot[ycząca] sytuacji społeczno-politycznej w środowisku naukowym po wprowadzeniu stanu wojennego
Sytuacja społeczno-polityczna w środowisku naukowym kształtowana była od wielu lat i wynika z mechanizmów sterowania nauką, układów personalnych, postaw i działalności ideowo-politycznej. Środowisko naukowe, szczególnie Polskiej Akademii Nauk l ośrodków uniwersyteckich, stanowi zaplecze długo i krótko planowanych działań ideologicznych opozycji antysocjalistycznej.
W tym środowisku tkwi główne niebezpieczeństwo grożące perspektywicznemu i bieżącemu uzdrawianiu sytuacji ideowej i politycznej w PRL.
Wprowadzenie stanu wojennego przyniosło sukces w rozbiciu opozycji politycznej skoncentrowanej m.in. w środowisku naukowym PAN (Instytut Filozofii i Socjologii, Instytut Badań Literackich) i uniwersytetów (w tym głównie Uniwersytetu Warszawskiego).
Tym niemniej środowisko to jest aktywnie organizowane i wbrew wielu pozorom, pomimo zawieszenia działalności NSZZ „Solidarność” oraz komitetów i stowarzyszeń naukowych, prowadzi nadal ożywioną działalność społeczno-polityczną.
Mają miejsce liczne wystąpienia i spotkania prof. Aleksandra] Gieysztora, Wł[adysława] Markiewieża, Wł[adysława] Fiszdona, Z[dzisława] Kaczmarka, H[enryka] Samsonowi-cza, K[lemensa] Szaniawskiego1, J[anusza] Ziółkowskiego2 i innych na łamach prasy, radia, telewizji i zebrań naukowych.
Przyjmują oni podczas spotkań „barwy ochronne” i zamierzają pokonać kolejny „zakręt” bez lub możliwie z najmniejszymi stratami własnymi i ich przyjaciół politycznych.
aLiczne zastrzeżenia wywołuje zagadnienie powiązania badań naukowych z potrzebami gospodarki narodowej. Koncepcja badań wokół wybranych problemów węzłowych i resortowych pozostaje w poważnym stopniu w sferze teorii3. Na potwierdzenie powyższej oceny można przytoczyć fakty rzadkich przypadków zakupów – wykorzystania licencji Politechniki Warszawskiej, w której koncentruje się znaczna ilość wysoko ocenianej części kadry naukowo-technicznej. Sprawozdania z wyników badań naukowych, szczególnie w sferze ich wykorzystania – wdrożenia do praktyki przemysłowej są często
__________________________________________________________________________
3” Przy tym fragmencie na lewym marginesie odręczna pionowa kreska.
1 Klemens Szaniawski (1925-1990) – filozof, logik, prof nadzwyczajny od 1968 r., prof. zwyczajny od 1977 r, pracownik naukowy UL (1945-1948), UW (1949-1990), dziekan Wydziału Filozoficznego/Nauk Społecznych UW (1967-1970), kierownik Zakładu Logiki Instytutu Filozofii UW (1972-1990). Przewodniczący Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN (1981-1984). Działacz „Solidarności”, w 1984 r, został wybrany na rektora UW, ale minister nauki i szkolnictwa wyższego nie zatwierdził jego wyboru.
2 Prawdopodobnie Janusz Ziólkowski (1924—2000) – socjolog, prof. nadzwyczajny od 1972 r., rektor UAM (1981-1982), usunięty przez władze. Uczestnik obrad okrągłego stołu po stronie „Solidarności”, sekretarz stanu ds. stosunków międzynarodowych w Urzędzie Rady Ministrów (1991-1992), szef Kańeelarii Prezydenta RP (1991-1995).
________________________________________________________________________
po prostu blefem, a część rozwiązań jest znana w nauce światowej. Wiele placówek naukowych ze środków państwowych rozwija tzw. własne badania naukowe, niestanowiące podstawowego zapotrzebowania gospodarki narodowej z perspektywą szybkiego wykorzystania, np. Zakład Biologii Wód w Krakowie prowadzi badania potoków górskich, zamiast podjąć badania ścieków i zanieczyszczeń Wisły w regionie krakowskim z uwzględnieniem wpływu kombinatu Huty im. Lenina na zanieczyszczenie tej rzeki.
Od czasu wprowadzenia stanu wojennego prezes PAN – prof. Al[eksander] Gieysztor utrzymuje rozległe i ożywione kontakty m.in. z rodzinami osób aresztowanych i internowanych i uchodzi w tym środowisku za obrońcę ich interesów. Al[eksander] Gieysztor, tkwiąc bezpośrednio w opozycji politycznej, przejmuje inicjatywy tego środowiska, prezentując je jako pozytywne – pozorowane działania PAN.
W tych warunkach, szczególnie w placówkach nauk społecznych PAN i UW, powstał sojusz kadry o poglądach dogmatycznych, rewizjonistycznych i związanych z nimi skorumpowanych karierowiczów. Funkcjonowanie powyższego sojuszu jest zręcznie sterowane przez wytrawnych graczy politycznych, wśród których wymieniany jest prof. Afndrzej] Werblan. W środowisku naukowym od dłuższego czasu trwa ostra walka polityczna. Kapitulaństwo i ugodowość niektórych partyjnych środowisk naukowych, głównie w PAN (łnstytut Historii, Filozofii i Socjologii, Badań Literackich, Podstawowych Problemów Techniki czy Chemii Fizycznej) i uniwersytetach (Uniwersytet Warszawski, Jagielloński, Łódzki czy Wrocławski), z antykomunizmem i rewizjonizmem sprzyjało powstawaniu i umacnianiu się wpływów opozycji antysocjalistycznej.
Aktualna działalność polityczno-organizacyjna organizacji partyjnych, względnie jej brak, jak np. KZ PZPR przy PAN, KZ PZPR przy MNSzWiT oraz w bardzo wielu placówkach naukowych, głównie nauk społeczno-politycznych, zmierza do utrwalenia negatywnych procesów w rozwoju sytuacji społeczno-politycznej.
W celu przezwyciężenia kryzysu w organizacjach partyjnych niezbędny jest program, w tym m.in. w zakresie ostrej walki politycznej.
Struktura organizacyjna i obsada personalna stanowisk kierowniczych centralnej administracji PAN, w szkołach wyższych oraz placówkach naukowych, szczególnie z dyscyplin ideologicznych i społeczno-politycznych, wywołuje bardzo poważne zastrzeżenia. Utrudnia ona, a nawet niejednokrotnie uniemożliwia realizację polityki partii w warunkach stanu wojennego.
Przykładem błędnej polityki w tym zakresie może być powierzenie funkcji prezesa PAN prof. Aleksandrowi] Gieysztorowi oraz utrzymywanie 15 wiceministrów, 12 generalnych dyrektorów itp. Średnio około 10-15% pracowników naukowych PAN zatrudnionych jest na dwóch etatach, podobnie jak prezes PAN na stanowisku dyrektora Zamku Królewskiego. Zdecydowana większość placówek PAN zatrudnia pracowników w różnych miastach, np. w Krakowie, Wrocławiu, Gdańsku, Szczecinie itp.
W zasadzie wszyscy członkowie rzeczywiści i korespondenci PAN po ukończeniu 70. roku życia i przejściu na emeryturę do śmierci posiadają zawartą umowę zlecenie na kwotę 2 tyś. złotych w macierzystej placówce, np. prof. J[an] Kielanowski w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt PAN.
Aktualna sytuację społeczno-polityczną charakteryzują m.in. następujące przykłady:
-w miesiącu styczniu br. dr Ryszard Herczyński oraz prof. Wł[adysław] Fiszdon wysunęli inicjatywę opracowania dokumentu w imieniu Polskiej Akademii Nauk do prezesa Rady Ministrów – W[ojciecha] Jaruzelskiego na temat zjawisk kryzysowych, przebudowy życia społecznego i wyprowadzenia kraju na drogę rozwoju. Do opracowania dokumentu zostali dodatkowo włączeni: prof. W[acław] Gajewski, Z[ofia] Kie-lan-Jaworowskas Wl[adysław] Kunicki-Goldfinger t St[efan] Morawski. Dokument był wielokrotnie korygowany na posiedzeniach wąskiego Prezydium PAN. Ostateczne jego brzmienie zmierza do utrzymania stanu posiadania bez jakichkolwiek zmian organizacyjnych, strukturalnych, czy też personalnych. Uważają oni projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk jako doskonały (samorządność, niezależność, wybór władz, państwo jedynie przydziela środki materialne).
Autorzy dokumentu za wszelką cenę dążą, żeby materiał do W[ojciecha] Jaruzelskiego został przekazany przed Plenum KC PZPR i mógł stanowić wyraz zewnętrzny aktywnego uczestnictwa PAN w przemianach społecznych w Polsce. Jest to jaskrawy przykład działalności pozorowanej, obliczonej na efekt propagandowy, mający również na celu stępienie krytycznych wystąpień na plenum przeciwko anty socjalistycznej działalności grup opozycyjnych w PAN i UW;
– na początku miesiąca lutego br. odbyły się zebrania grupy 48 członków PZPR „korporacji” PAN (na ogólną liczbę 80), podczas których grupowy, prof. Jan Rychlewski, zaproponował projekty uchwał partyjnych. Ponieważ dokumenty posiadały charakter marksistowski i pozytywnie oceniały działalność WRON, zostały poddane ostrej krytyce. Wyłoniono następnie komisję, z przewodniczącym prof. K[azimierzem] Zielińskim oraz członkami St[efanem] Żółkiewskim, Wł[adyslawem] Markiewiczem, Jfózefem] Pajest-ką, M[irosławem] Mossakowskim, H[enrykiem] Chołajem3, którą kierował A[ndrzej] Werblan za pośrednictwem Wł[adysława] Markiewicza (większość członków komisji tego faktu nie zna).
Pracę komisji cechowała ostra wymiana poglądów. Projekt uchwały zaproponowany przez St[efana] Żółkiewskiego posiada wiele cech rewizjonistycznych (m.in. neguje potrzebę wprowadzenia stanu wojennego – patrz załącznikb);
– w ostatnich dniach prof. Wł[adysław] Markiewicz zwrócił się do komisarza wojennego przy PAN gen. Dzipanowa4 w sprawie wyrażenia zgody na zorganizowanie panelowej dyskusji politycznej przed Plenum KC PZPR. Na uwagę zasługuje fakt, że Wł[adysław] Markiewicz nie posiadał sprecyzowanego programu oraz listy uczestników i w tych warunkach nie mógł uzyskać zgody na jej zorganizowanie;
-z innych inicjatyw na uwagę zasługuje projekt nowego „apelu” Władysława] Fiszdona i Stfefana] Kieniewicza (członkowie Prezydium PAN) w sprawie zniesienia stanu wojennego. Projekt apelu ma być zgłoszony w dniu 25 II br. na posiedzeniu Prezydium PAN;
- w dniu 4 II br. dyrektor Instytutu Badań Literackich prof. R[yszard] Górski wystąpił z wnioskiem do sekretarza naukowego PAN prof. Zfdzisława] Kaczmarka w sprawie przyznania etatu docenta J[anowi] J[ózefowi] Lipskiemu. Z podobnym wnioskiem do
- ______________________________________________________________
b Załącznik nie jest publikowany w tej edycji.
-‚ Henryk Chołaj (ur. 1927) – ekonomista, prof. nadzwyczajny od 1968 r., prof. zwyczajny od 1972 r., pracownik naukowy SGPiS/SGH od 1949 r., dyrektor Instytutu Ekonomii Politycznej SGPiS (1977-1979). Członek korespondent PAN od 1973 r., zastępca sekreatarza Wydziału I Nauk Społecznych PAN od 1972 r., zastępca sekretarza naukowego PAN od 1982 r., członek Prezydium PAN (1975-1980). Członek PZPR (1949-1990). 4 Rudolf Dzipanow (ur. 1921) – żołnierz LWP, historyk, gen. brygady od 1966 r., przewodniczący Komisji Historycznej Zarządu Głównego /BoWiD, pełnomocnik – komisarz Komitetu Obrony Kraju w PAN (13 Xli 1981 — 25 VII 1983), pełnomocnik ministra obrony narodowej przy Prezydium PAN.
___________________________________________________________________
sekretarza naukowego PAN w dniu 8 II br. wystąpił dyrektor Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN prof. J. [Ignacy] Malecki o przyznanie docenta R[yszardowi] Herczyńskiemu. W tym też okresie Instytut Historyczny PAN zgłosił do Wydziału Nauk Społecznych i Biura Współpracy Naukowej z Zagranicą wniosek o wyjazd za granicę J[erzego] Jedlickiego, celem wzięcia udziału w Światowym Kongresie Historycznym w Budapeszcie. Osobom zwolnionym z Instytutu Planowania i Rządowego Centrum Informacyjnego Komisji Planowania po wprowadzeniu stanu wojennego zaproponowana została praca naukowa w Instytucie Nauk Ekonomicznych PAN, w którym funkcję wicedyrektora pełni prof. A[ndrzej] Trzeciakowski5 – zdecydowany przeciwnik socjalistycznych stosunków społecznych, były osobisty konsultant L[echa] Wałęsy.
Powyższe inicjatywy konsekwentnie zmierzają do otoczenia szczególną opieką osób i środowisk zaangażowanych w walkę przeciwko socjalistycznym stosunkom społecznym w Polsce. Zmierzają one również do zaabsorbowania władz politycznych i administracyjnych sprawami, które nie sprzyjają normalizacji stosunków społecznych.
Wnioski
–system nauki polskiej wymaga znacznych reform. Potencjał naukowy winien służyć nauce oraz interesom państwa i społeczeństwa.
W Polskiej Akademii Nauk wskazane jest rozdzielenie organizacyjne części korporacyjnej PAN (Zgromadzenie Ogólne, wydziały, komitety i towarzystwa naukowe) od części naukowo-badawczej. Centrum Badań Naukowych zajmowałoby się zarządzaniem placówkami naukowymi zgodnie i interesem państwa polskiego, jak np. na Węgrzech i we Francji;
–w środowisku naukowym niezbędne jest natychmiastowe przystąpienie do weryfikacji kadr i zmiany programów badawczych oraz metod ich finansowania;
-wskazanym jest powołanie komisji rządowej, która przy udziale organizacji partyjnych oceni działalność PAN i sformułuje wnioski w zakresie uczestnictwa PAN w rozwoju społeczno-gospodarczym Polskic.
_______________________________________________________
Źródło: AIPN, 0236/454, t. 4, k. 194-198, mps.
‚ Poniżej brak autora, podpisów.
5 Witold Andrzej Trzeciakowski (1926-2004) – ekonomista, prof. nadzwyczajny od 1971 r., prof. zwyczajny od 1978 r., pracownik naukowy UL (1969-1980), Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN (1981-1989). Ekspert „Solidarności”, członek Prymasowskiej Rady Społecznej (l 981 -l 984), minister w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, przewodniczący Rady Ekonomicznej (1989-1990).
Źródło: Spętana Akademia. Polska Akademia Nauk w dokumentach władz PRL. Materiały Służby Bezpieczeństwa (1967–1987), tom 1. Wybór, wstęp i opracowanie Patryk Pleskot, Tadeusz Paweł Rutkowski, Warszawa 2009,.Wydawnictwo: IPN
Filed under: Dokumenty IPN, Nauka w PRL, PAN, Weryfikacja kadr | Tagged: IPN, PAN, stan wojenny, sytuacja społeczno-polityczna, tajna informacja | Leave a comment »